توکنومیکس چیست؟ اجزای اصلی و کاربردهای توکنومیکس
اصطلاح توکنومیکس (Tokenomics) از ترکیب دو کلمه «توکن» و «اکونومیکس» تشکیل شده و به مطالعه و بررسی جنبه‌های اقتصادی توکن‌ها و ارزهای دیجیتال می‌پردازد. این علم به ما کمک می‌کند تا بفهمیم یک ارز دیجیتال چگونه عرضه می‌شود، چه مقدار از آن در گردش است، چه کسانی آن را در اختیار دارند و چه عواملی بر ارزش آن تأثیر می‌گذارد.
برخلاف اقتصاد سنتی که در آن دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل عرضه پول را در دست دارند، در دنیای رمزارزها این قوانین توکنومیکس هستند که تعیین می‌کنند چه تعداد توکن، چه زمانی و چگونه منتشر شود. این قوانین معمولاً در کد پروژه‌ها نوشته شده و تغییر آن‌ها بسیار دشوار است. در این مقاله از اینوکس قصد داریم شما را با مفاهیم اساسی توکنومیکس، اجزای آن و اهمیت این موضوع در سرمایه‌گذاری آشنا کنیم.
توکن و توکنومیکس چیست؟
توکن در دنیای ارزهای دیجیتال به واحدهای رمزنگاری شده‌ای گفته می‌شود که برای هدف خاصی روی یک بلاکچین منتشر می‌شوند. این توکن‌ها می‌توانند کاربردهای متنوعی داشته باشند، از پرداخت هزینه تراکنش‌ها گرفته تا مشارکت در تصمیم‌گیری‌های پروژه‌ها.
توکن‌ها معمولاً در 3 دسته اصلی قرار می‌گیرند:
- توکن‌های امنیتی: این توکن‌ها نشان‌دهنده مالکیت در یک دارایی هستند.
- توکن‌های کاربردی: برای دسترسی به خدمات و محصولات یک پلتفرم استفاده می‌شوند.
- توکن‌های حاکمیتی: به دارندگان خود حق رأی در تصمیم‌گیری‌های پروژه را می‌دهند.
در این مورد بخوانید: tvl چیست؟ راهنمای جامع ارزش کل قفل شده در بازار ارز دیجیتال
رابطه توکنومیک با اقتصاد سنتی
در اقتصاد سنتی، اقتصاددانان با استفاده از شاخص‌هایی مانند M1 ،M2 ،M3 و M4 میزان نقدینگی و عرضه پول را کنترل می‌کنند. M1 نشان‌دهنده نقدترین پول‌ها و M2 و بالاتر نشان‌دهنده پول‌های با نقدشوندگی کمتر هستند. این معیارها، شفافیت و نظارت بر جنبه‌های مختلف عرضه پول را امکان‌پذیر می‌کنند.
در مقابل، توکنومیکس با استفاده از قراردادهای هوشمند و کدهای برنامه‌نویسی شده، برنامه انتشار و توزیع توکن‌ها را از پیش تعیین می‌کند. این برنامه‌ریزی الگوریتمی به ما اجازه می‌دهد با دقت بالایی پیش‌بینی کنیم که در هر مقطع زمانی، چه تعداد توکن در گردش خواهد بود.
به عنوان مثال، در مورد بیت کوین می‌دانیم که نهایتاً 21 میلیون واحد منتشر خواهد شد و این عرضه حدود سال 2140 به پایان می‌رسد. این قطعیت و شفافیت در برنامه انتشار، یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های توکنومیکس با اقتصاد سنتی است که در آن دولت‌ها می‌توانند در شرایط مختلف مانند جنگ یا بحران‌های اقتصادی، تصمیم به چاپ پول بیشتر بگیرند.
نقش تورم و کمیابی در توکنومیکس
توکنومیکس به طور مستقیم با مفاهیم تورم و کمیابی در ارتباط است. برخی پروژه‌ها مانند بیت کوین با محدود کردن عرضه کل، سعی در ایجاد کمیابی و مقاومت در برابر تورم دارند. در مقابل، پروژه‌هایی مانند دوج کوین با عرضه نامحدود، استراتژی متفاوتی را در پیش گرفته‌اند.
این تفاوت در رویکرد عرضه می‌تواند تأثیر مستقیمی بر ارزش توکن در طول زمان داشته باشد. توکن‌هایی با عرضه محدود معمولاً پتانسیل افزایش ارزش بیشتری دارند، در حالی که توکن‌هایی با عرضه نامحدود ممکن است برای کاربردهای روزمره مناسب‌تر باشند.
توکنومیکس همچنین می‌تواند شامل مکانیزم‌های کنترل تورم مانند توکن‌سوزی باشد. در این روش، بخشی از توکن‌ها به طور دائم از گردش خارج می‌شوند تا از کاهش ارزش آن‌ها جلوگیری شود. اتریوم یکی از پروژه‌های پیشرو در استفاده از این مکانیزم است که در هر تراکنش، بخشی از کارمزد پرداختی را می‌سوزاند.
اجزای اصلی توکنومیکس چیست؟
در این مورد بخوانید: پول داغ (هات مانی) چیست؟ راهنمای جامع مزایا و ویژگی‌ها
مکانیزم عرضه و انتشار توکن یکی از مهم‌ترین جنبه‌های توکنومیکس است. هر پروژه رمزارزی باید از ابتدا مشخص کند که توکن‌های خود را چگونه منتشر خواهد کرد. این برنامه معمولاً در وایت‌پیپر پروژه به تفصیل توضیح داده می‌شود.
روش‌های انتشار توکن می‌تواند متفاوت باشد. برخی پروژه‌ها مانند بیت کوین از طریق ماینینگ و اثبات کار (PoW) توکن‌های جدید را وارد شبکه می‌کنند. در این روش، ماینرها با صرف انرژی و قدرت محاسباتی، بلوک‌های جدید را کشف کرده و در ازای آن پاداش دریافت می‌کنند.
در مقابل، پروژه‌هایی مانند اتریوم 2.0 از مکانیزم اثبات سهام (PoS) استفاده می‌کنند. در این روش، هولدرهای توکن با قفل کردن دارایی خود (معمولاً 32 اتر)، به‌عنوان ولیدیتور در شبکه فعالیت می‌کنند و در هر دوره (تقریباً هر 6 دقیقه) بر اساس عملکردشان پاداش دریافت می‌کنند.
حداکثر عرضه و عرضه در گردش
عرضه کل و عرضه در گردش، 2 مفهوم کلیدی در توکنومیکس هستند. عرضه کل به حداکثر تعداد توکن‌هایی اشاره دارد که می‌توانند وجود داشته باشند، در حالی که عرضه در گردش تعداد توکن‌های موجود در حال حاضر را نشان می‌دهد.
برخی پروژه‌ها مانند بیت کوین، بیت کوین‌کش و بیت کوین اس‌وی، دارای سقف عرضه 21 میلیون واحدی هستند. در مقابل، پروژه‌هایی مانند دوج کوین و گرین هیچ محدودیتی برای عرضه کل ندارند و می‌توانند تا بی‌نهایت توکن جدید تولید کنند.
ارزش بازار یک رمزارز از ضرب قیمت واحد در عرضه در گردش به دست می‌آید. این شاخص یکی از معیارهای مهم برای مقایسه ارزش پروژه‌های مختلف است.
در این مورد بخوانید: تفاوت اسپات و فیوچرز در معامله‌گری چیست؟
توزیع توکن‌ها
نحوه توزیع توکن‌ها نیز بخش مهمی از Tokenomics است. بسیاری از پروژه‌ها جزئیات دقیق توزیع توکن‌های خود را منتشر می‌کنند که شامل سهم سرمایه‌گذاران اولیه، تیم توسعه‌دهنده، صندوق توسعه و عموم مردم می‌شود.
معمولاً توکن‌های تخصیص یافته به تیم و سرمایه‌گذاران اولیه، دارای دوره قفل هستند. این دوره‌های قفل که به آن‌ها vesting period گفته می‌شود، از فروش یکباره توکن‌ها و فشار فروش شدید جلوگیری می‌کند.
مکانیزم‌های توکن‌سوزی
توکن‌سوزی فرایندی است که طی آن توکن‌ها به یک آدرس غیرقابل بازیابی فرستاده می‌شوند تا برای همیشه از گردش خارج شوند. این مکانیزم می‌تواند به کنترل تورم کمک کند و فشار صعودی بر قیمت ایجاد نماید.
روش‌های توکن‌سوزی می‌تواند متفاوت باشد. برخی پروژه‌ها درصد مشخصی از توکن‌ها را در زمان‌های معین می‌سوزانند، در حالی که برخی دیگر مانند اتریوم، بخشی از کارمزد هر تراکنش را می‌سوزانند. این مکانیزم‌ها می‌توانند در کد پروژه تعبیه شده باشند یا بعداً از طریق ارتقاء شبکه اضافه شوند.
مشوق‌های دیفای
پلتفرم‌های دیفای (DeFi) معمولاً مشوق‌هایی برای کاربران در نظر می‌گیرند تا توکن‌های خود را در استخرهای نقدینگی یا استیکینگ قفل کنند. این فرایند می‌تواند بر عرضه در گردش تأثیر گذاشته و فشار فروش را کاهش دهد.
نرخ بازده بالا در پروژه‌های دیفای می‌تواند انگیزه خوبی برای نگهداری طولانی‌مدت توکن‌ها ایجاد کند. با این حال، این مشوق‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که پایدار بوده و به اقتصاد پروژه آسیب نزنند.
یک Tokenomics که خوب طراحی شده باشد باید تمام این اجزا را به شکلی متوازن و هماهنگ با یکدیگر ترکیب کند تا یک اکوسیستم پایدار و کارآمد ایجاد نماید. در بخش بعدی به بررسی کاربردهای مختلف توکنومیکس خواهیم پرداخت.
کاربردهای توکنومیکس چیست؟
در این مورد بخوانید: تامین مالی جمعی: انقلابی در دنیای سرمایه گذاری و تامین منابع مالی
در دنیای دیفای، توکنومیکس نقش حیاتی در طراحی مشوق‌ها و ساختارهای اقتصادی دارد. پلتفرم‌های دیفای با استفاده از توکنومیکس هوشمندانه، کاربران را تشویق می‌کنند تا در فعالیت‌های مختلف شبکه مشارکت کنند.
به عنوان مثال، پروتکل‌های وام‌دهی با ارائه نرخ بهره جذاب برای سپرده‌گذاران و وام‌دهندگان، نقدینگی مورد نیاز شبکه را تأمین می‌کنند. صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) با پرداخت کارمزد تراکنش‌ها به تأمین‌کنندگان نقدینگی، باعث عمق بخشیدن به بازار می‌شوند. این مشوق‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که هم برای کاربران جذاب باشند و هم پایداری طولانی‌مدت پروتکل را تضمین کنند.
توکن‌های حاکمیتی و مدیریت غیرمتمرکز
توکن‌های حاکمیتی که از طریق سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAO) مدیریت می‌شوند، یکی از مهم‌ترین کاربردهای توکنومیکس هستند. این توکن‌ها به دارندگان خود حق رأی در تصمیم‌گیری‌های مهم پروژه را می‌دهند.
در یک DAO، دارندگان توکن می‌توانند درباره مسائل مختلفی مانند تخصیص بودجه، تغییرات پروتکل و حتی انتخاب مسیر آینده پروژه رأی‌گیری کنند. برای مثال، در یونی‌سواپ، دارندگان توکن UNI می‌توانند درباره نحوه توسعه پروتکل و استقرار آن روی بلاکچین‌های مختلف تصمیم‌گیری کنند.
یوتیلیتی توکن‌ها و کاربردهای عملی
یوتیلیتی توکن‌ها برای دسترسی به خدمات و محصولات خاص در یک اکوسیستم استفاده می‌شوند. توکنومیکس این توکن‌ها باید به گونه‌ای طراحی شود که تعادل مناسبی بین عرضه و تقاضا ایجاد کند.
اتریوم نمونه بارز یک یوتیلیتی توکن است که برای پرداخت کارمزد تراکنش‌ها (gas fee) در شبکه استفاده می‌شود. تقاضا برای اتر از نیاز کاربران به انجام تراکنش در شبکه اتریوم نشأت می‌گیرد. این ارتباط مستقیم بین کاربرد توکن و تقاضای آن، یکی از دلایل موفقیت توکنومیکس اتریوم است.
استراتژی‌های قیمت‌گذاری و نقدینگی
توکنومیکس نقش مهمی در تعیین استراتژی‌های قیمت‌گذاری و مدیریت نقدینگی دارد. پروژه‌ها می‌توانند از مکانیزم‌های مختلفی مانند استخرهای نقدینگی خودکار (AMM) یا بازارسازهای الگوریتمی برای تنظیم قیمت و تأمین نقدینگی استفاده کنند.
برای مثال، کرو فایننس از یک مکانیزم پویا برای تنظیم نرخ بهره استفاده می‌کند که بر اساس عرضه و تقاضای بازار تغییر می‌کند. این مکانیزم به حفظ تعادل در استخرهای نقدینگی کمک می‌کند.
مدیریت ریسک و پایداری اقتصادی
یکی از مهم‌ترین کاربردهای توکنومیکس، مدیریت ریسک و تضمین پایداری اقتصادی پروژه‌هاست. طراحی هوشمندانه توکنومیکس می‌تواند از پروژه در برابر حملات اقتصادی، دستکاری قیمت و سایر ریسک‌ها محافظت کند.
به عنوان مثال، مکانیزم وثیقه‌گذاری در پروتکل‌های وام‌دهی، یا سیستم جریمه برای رفتارهای مخرب در شبکه‌های اثبات سهام، نمونه‌هایی از کاربرد توکنومیکس در مدیریت ریسک هستند.
جنبه‌های فنی توکنومیکس چیست؟
در این مورد بخوانید: صندوق قابل معامله چیست؟ + معرفی بهترین ETF ها
هاوینگ یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌های فنی در Tokenomics است که به طور خاص در بیت کوین و برخی آلت‌کوین‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این فرایند، پاداش ماینرها برای استخراج هر بلوک جدید هر 4 سال یک بار، نصف می‌شود.
این مکانیزم در کد بیت کوین تعبیه شده و به طور خودکار اجرا می‌شود. هدف اصلی هاوینگ، کاهش نرخ تورم بیت کوین در طول زمان است. با هر هاوینگ، میزان بیت کوین‌های جدیدی که وارد بازار می‌شوند کمتر شده و این امر می‌تواند به افزایش ارزش بیت‌کوین در بلندمدت کمک کند.
مکانیزم‌های اجماع و تأثیر آن‌ها بر توکنومیکس
مکانیزم‌های اجماع نقش کلیدی در توکنومیکس دارند، زیرا نحوه تولید و توزیع توکن‌های جدید را تعیین می‌کنند. دو مکانیزم اصلی اجماع عبارت‌اند از اثبات کار (PoW) و اثبات سهام (PoS).
در اثبات کار، ماینرها با صرف انرژی و قدرت محاسباتی به رقابت می‌پردازند و برنده پاداش بلوکی را دریافت می‌کند. این سیستم باعث می‌شود هزینه‌های عملیاتی بالایی به شبکه تحمیل شود، اما امنیت بالایی را نیز تضمین می‌کند.
در مقابل، اثبات سهام از کاربران می‌خواهد توکن‌های خود را به عنوان وثیقه قفل کنند تا بتوانند در فرایند اعتبارسنجی تراکنش‌ها شرکت کنند. این سیستم انرژی کمتری مصرف می‌کند و می‌تواند عرضه در گردش را کاهش دهد، زیرا بخشی از توکن‌ها همیشه در حالت قفل باقی می‌مانند.
توکنومیکس بیت کوین و اتریوم
بیت‌کوین و اتریوم به‌عنوان 2 ارز دیجیتال برتر، رویکردهای متفاوتی به توکنومیکس دارند:
بیت کوین:
- محدودیت عرضه 21 میلیون واحدی
- کاهش تدریجی نرخ انتشار از طریق هاوینگ
- عدم وجود مکانیزم توکن‌سوزی
- توزیع کاملاً غیرمتمرکز از طریق ماینینگ
اتریوم:
- عرضه نامحدود اما با نرخ انتشار کنترل شده
- مکانیزم سوزاندن کارمزد تراکنش‌ها
- سیستم استیکینگ با حداقل 32 اتر
- درآمد پایدار برای ولیدیتورها (validators)
مکانیزم‌های پیشرفته کنترل عرضه
علاوه بر مکانیزم‌های پایه، برخی پروژه‌ها از روش‌های پیشرفته‌تری برای کنترل عرضه استفاده می‌کنند. برای مثال:
- استخرهای نقدینگی با قفل زمانی که کاربران را تشویق می‌کند توکن‌های خود را برای مدت طولانی‌تری نگه دارند
- سیستم‌های پاداش چند لایه که بر اساس مدت زمان نگهداری توکن، پاداش متفاوتی ارائه می‌دهند
- مکانیزم‌های ریبیس (rebase) که عرضه را به‌صورت پویا تنظیم می‌کنند
جنبه‌های امنیتی توکنومیکس
امنیت یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فنی توکنومیکس است. طراحی صحیح توکنومیکس باید از حملات اقتصادی مختلف جلوگیری کند. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- جلوگیری از حملات 51 درصدی با طراحی مناسب مکانیزم اجماع
- محافظت در برابر دستکاری قیمت با استفاده از اوراکل‌های غیرمتمرکز
- طراحی مکانیزم‌های ضد تورم برای حفظ ارزش توکن در بلندمدت
- ایجاد سیستم‌های جریمه برای رفتارهای مخرب در شبکه
در این مورد بخوانید: مدیریت سرمایه غیرفعال: راهکاری هوشمندانه برای رشد پایدار سرمایه
خلاصه توکنومیک چیست با اینوکس
در این مقاله از اینوکس به سوال توکنومیک چیست پاسخ دادیم. توکنومیکس به عنوان مطالعه جنبه‌های اقتصادی توکن‌های دیجیتال، نقشی حیاتی در موفقیت پروژه‌های رمزارزی ایفا می‌کند. از عرضه و توزیع توکن‌ها گرفته تا مکانیزم‌های کنترل تورم و مشوق‌های اقتصادی، همه و همه بخشی از این دانش پیچیده و چند رشته‌ای هستند.
درک صحیح Tokenomics برای سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان ضروری است. توکنومیکس خوب می‌تواند به پایداری طولانی‌مدت یک پروژه کمک کند، در حالی که توکنومیکس ضعیف می‌تواند حتی بهترین ایده‌ها را با شکست مواجه سازد. سرمایه‌گذاران باید قبل از هر تصمیم‌گیری، جنبه‌های مختلف توکنومیکس مانند عرضه، تقاضا، توزیع و مکانیزم‌های کنترلی را به دقت بررسی کنند.
سوالات متداول
توکنومیکس به زبان ساده یعنی چه؟
توکنومیکس در ساده‌ترین شکل، مطالعه اقتصاد یک ارز دیجیتال است. این مفهوم شامل تمام قوانین و مکانیزم‌هایی می‌شود که نحوه تولید، توزیع و مصرف یک توکن را مشخص می‌کند.
چگونه می‌توان توکنومیکس یک پروژه را ارزیابی کرد؟
برای ارزیابی توکنومیکس یک پروژه باید به چندین عامل کلیدی توجه کرد. ابتدا باید کاربرد اصلی توکن و ارزش واقعی آن را بررسی کرد. سپس باید به نحوه توزیع توکن‌ها، برنامه انتشار آن‌ها و مکانیزم‌های کنترل عرضه توجه کرد.
