فعال‌سازی مکانیسم ماشه: بازارها در شوک، کریپتو در ایستگاه نوسان

بازارهای مالی ایران با خبر فعال‌سازی رسمی مکانیسم ماشه (Snapback) علیه ایران توسط کشورهای اروپایی طرف برجام در تاریخ 7 شهریور 1404 (20 آگوست 2025)، به استقبال روزهای پرتنش آینده رفتند. این اقدام که پس از ماه‌ها گمانه‌زنی و مذاکرات بی‌نتیجه انجام شد، شوکی جدید به بازارهای جهانی، به ویژه بازارهای نوظهور و پرریسک مانند بازار ارزهای دیجیتال وارد کرده است.

تحریریه اینوکس با رصد دقیق تحولات، در این تحلیل اختصاصی، ابعاد این رویداد و پیامدهای آن را برای سرمایه‌گذاران بررسی می‌کند.

مکانیسم ماشه: اهرم فشار نهایی در قطعنامه ۲۲۳۱

مکانیسم ماشه که به‌عنوان «بازگشت سریع تحریم‌ها» یا اسنپ‌بک (Snapback) شناخته می‌شود، در واقع اهرم فشار توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) بود. این سازوکار به طرف‌های امضاکننده توافق (آلمان، فرانسه، بریتانیا، چین، روسیه و آمریکا) این امکان را می‌دهد که در صورت نقض تعهدات برجامی توسط ایران، روندی را آغاز کنند که در نهایت منجر به بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل شود.

این فرایند حقوقی پیچیده، اکنون به مرحله اجرا درآمده و یک بازه زمانی ۳۰ روزه را پیش روی شورای امنیت قرار داده است. به این ترتیب اگر در این مدت، قطعنامه‌ای برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها تصویب نشود، تحریم‌های پیشین سازمان ملل به صورت خودکار دوباره برقرار خواهند شد.

این تحول، در شرایطی که اقتصاد جهانی با نرخ بهره بالا، تورم پایدار و تنش‌های ژئوپلیتیکی متعدد دست و پنجه نرم می‌کند، لایه‌ای از عدم قطعیت را به بازارها اضافه کرده است. آراد پورکار، کارشناس بازارهای مالی، در گفت‌وگو با تجارت نیوز، بر این باور است که «بازار سرمایه تا حد زیادی انتظار فعال شدن مکانیسم ماشه را در قیمت‌ها لحاظ کرده است؛ این انتظار در سهام‌داران ایجاد شده بود که مکانیسم ماشه پس از جنگ فعال خواهد شد.»

بااین‌حال، فعال‌سازی رسمی این سازوکار، سیگنالی قوی مبنی بر جدی‌تر شدن ریسک‌های سیاسی است که می‌تواند روندها را تسریع بخشد.

مکانیسم ماشه و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری

مکانیسم ماشه، ریسک سرمایه گذاری در ایران را افزایش داده است. در نتیجه، احتمال دارد که مردم سرمایه‌های خود را از بانک ها و صندوق های سرمایه گذاری خارج کنند. در مقابل برای مقابله با این روند و تشویق مردم به سپرده گذاری، لازم است نرخ سود تضمینی افزایش یابد. اما افزایش این نرخ، پیامدهای اقتصادی نامطلوبی به دنبال دارد از جمله:
کاهش رقابت پذیری کسب وکارها: با افزایش نرخ سود تضمینی، کسب وکارها دیگر نمی‌توانند با این نرخ رقابت کنند. همچنین احتمالا افراد ترجیح می‌دهند به جای پذیرش ریسک برای کسب سودهای بالاتر (مانند ۴۰ تا ۵۰ درصد)، پول خود را در بانک‌ها با سود تضمین شده قرار دهند.
افزایش ورشکستگی و بیکاری: این وضعیت به تدریج باعث تعدیل نیرو و ورشکستگی کسب وکارها خواهد شد.
به طور کلی این عوامل، در کنار مشکلات دیگری همچون ناترازی انرژی، ضربات سنگینی به پیکره اقتصاد ایران وارد خواهد کرد. در ادامه روندهای احتمالی این وضعیت بر بازارهای مالی را به طور کامل با شما بررسی خواهیم کرد.

روندهای احتمالی در بازارهای سنتی

فعال شدن مکانیسم ماشه بر هر یک از بازارهای سنتی تأثیرات خاص خود را خواهد داشت:

بازار ارز: جهش دلار و افت ریال

این خبر به‌سرعت در بازار ارز بازتاب یافت. هاتف شاملو، دیگر کارشناس بازارهای مالی، پیش‌بینی می‌کند که «دلار می‌تواند با همین حرکتی که اکنون دارد به محدوده ۱۰۵ تا ۱۱۰ هزار تومان برسد و با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، دلار می‌تواند تا ۱۲۰ هزار تومان نیز رشد کند.» دلیل این جهش، نگرانی از محدود شدن منابع ارزی کشور، دشواری در انتقال پول و افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن است.

مجتبی دیبا نیز در گفت‌وگو با تجارت نیوز، معتقد است که «دلار می‌تواند به‌عنوان هدف قیمتی بعد از این شرایط، اعداد بالای ۱۰۵ هزار تومان را ببیند.» وی پیش‌بینی می‌کند که دلار در صورت فعال شدن کامل مکانیسم ماشه و مشروط به توانایی بازارساز در کنترل بازار، می‌تواند در محدوده ۱۰۵ تا ۱۰۸ هزار تومان قرار گیرد.

در این مورد بخوانید: پیش بینی قیمت دلار در سال 1404

بازار سرمایه: خروج نقدینگی از بورس

بورس اوراق بهادار تهران یکی از آسیب‌پذیرترین بخش‌ها در برابر این رویداد است. با افزایش ریسک‌های سیاسی، سرمایه‌ها از سهام شرکت‌های صادرات‌محور خارج شده و به سمت بازارهای امن‌تر حرکت می‌کنند. مجتبی دیبا در این خصوص می‌گوید: «بالا گرفتن ریسک‌های سیاسی و تهدیدهای اقتصادی که به تبع فعال‌سازی مکانیسم ماشه ایجاد می‌شود، سرمایه‌ها از بورس خارج شده و به سمت دارایی‌های امن مانند طلا و دلار حرکت قوی‌تری خواهند داشت.»

این خروج نقدینگی می‌تواند شاخص کل بورس را تحت فشار قرار دهد. نیما میرزایی نیز پیش‌بینی می‌کند که با فعال شدن مکانیسم ماشه، احتمالا شاخص بورس به طور موقت، ارتفاع دو میلیون و ۴۰۰ هزار واحد را از دست بدهد.

بازار طلا و سکه: پناهگاهی در برابر تورم

طلا به‌عنوان یک پناهگاه سنتی در زمان بحران، به این خبر واکنش مثبتی نشان داده است. با افزایش نگرانی‌ها از کاهش ارزش ریال و رشد تورم، تقاضا برای طلا و سکه افزایش می‌یابد. هاتف شاملو پیش‌بینی می‌کند که «طلا با همین حرکتی که اکنون آغاز کرده می‌تواند تا محدوده ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار تا ۱۰ میلیون تومان برسد.»

مجتبی دیبا نیز این روند را تأیید کرده و معتقد است که قیمت طلا می‌تواند به سقف تاریخی خود برسد و در صورت تداوم شرایط، تا ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان نیز افزایش یابد.

در این مورد بخوانید: پیش بینی قیمت طلا در سال 1404

تأثیر احتمالی بر بازار ارزهای دیجیتال

بازار کریپتو، به دلیل ماهیت غیرمتمرکز خود، در برابر تحولات ژئوپلیتیک واکنش‌های پیچیده‌ای نشان می‌دهد. فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند دو مسیر متفاوت را برای این بازار رقم بزند.

افزایش تقاضا به عنوان دارایی ضد تورم و ضد تحریم

در شرایطی که تحریم‌های مالی بازمی‌گردند و سیستم بانکی کشور تحت فشار قرار می‌گیرد، ارزهای دیجیتال می‌توانند به‌عنوان یک پناهگاه مالی عمل کنند. فلسفه وجودی بیت ‌کوین (Bitcoin) و سایر ارزهای غیرمتمرکز، مقاومت در برابر کنترل‌های دولتی و نهادهای مالی است. در چنین فضایی، افراد و شرکت‌ها برای حفظ ارزش دارایی خود و انجام تراکنش‌های بین‌المللی، به سمت کریپتو روی می‌آورند.

این احتمال وجود دارد که با افزایش محدودیت‌ها بر سیستم بانکی، تقاضا برای خرید و فروش ارزهای دیجیتال در داخل کشور افزایش یابد. بیت ‌کوین و تتر (Tether) به عنوان دارایی‌های اصلی در این سناریو مطرح هستند. تتر به دلیل اتصال قیمتی به دلار آمریکا، به ابزاری برای حفظ ارزش دارایی در برابر نوسانات ریال تبدیل می‌شود، درحالی‌که بیت‌ کوین به عنوان «طلای دیجیتال»، به‌عنوان یک ذخیره ارزش در بلندمدت مورد توجه قرار می‌گیرد.

در این مورد بخوانید: ریسک مالی چیست؟ ابزارها و روش های شناسایی و مدیریت ریسک مالی

ریسک‌گریزی و کاهش نوسانات

در سوی دیگر، فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند به افزایش ریسک‌گریزی عمومی در بازارهای مالی منجر شود. برخی سرمایه‌گذاران نهادی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سطح جهانی، ممکن است در واکنش به افزایش ریسک‌های سیستماتیک، از دارایی‌های پرریسک مانند ارزهای دیجیتال فاصله بگیرند و به سمت دارایی‌های امن‌تر سنتی مانند اوراق قرضه حرکت کنند.

این روند می‌تواند باعث نوسانات شدید و ناگهانی در قیمت ارزهای دیجیتال شود. علاوه بر این، محدودیت‌های مالی بر سیستم بانکی کشور می‌تواند دسترسی کاربران داخلی به صرافی‌های خارجی و تراکنش‌های بین‌المللی را دشوارتر کند. این موضوع در کوتاه‌مدت می‌تواند منجر به کاهش حجم معاملات و کندی روند رشد بازار کریپتو در داخل کشور شود.

اینوکس: در کنار شما در مسیر پرنوسان

فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یک کاتالیزور برای نوسانات کوتاه‌مدت است، اما در بلندمدت، روندهای بازار تحت تأثیر عوامل کلان اقتصادی و سیاست‌های پولی جهانی قرار خواهند داشت. ما با درک کامل از این پیچیدگی‌ها، به سرمایه‌گذاران خود توصیه می‌کنیم:

• پایش مداوم: تحولات سیاسی و اقتصادی را به دقت دنبال کنید.
• مدیریت ریسک: از تصمیمات هیجانی پرهیز کرده و با مدیریت هوشمندانه، پرتفوی خود را در برابر نوسانات محافظت کنید.
• تنوع‌بخشی: پرتفوی خود را با دارایی‌های متنوع، از جمله ارزهای دیجیتال، در برابر ریسک‌ها مقاوم کنید.

در نهایت به یاد داشته باشید که این خبر به هیچ عنوان یک تحلیل یا پیش‌بینی قطعی نیست، بلکه به دنبال روشن کردن روندهای احتمالی است. صرافی اینوکس با ارائه ابزارهای تحلیلی و پشتیبانی فنی، در کنار شماست تا در این شرایط حساس، آگاهانه تصمیم بگیرید و از فرصت‌های پیش‌رو استفاده کنید.